جزییات اولین گزارش از حادثه فروریزش در خلازیر | استفاده از ماده منفجره در تخریب خلازیر

اولین گزارش فنی درخصوص حادثه خلازیر منتشر شد. علی بیت الهی؛ رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی و همکارانش این گزارش را تهیه و در کانال تلگرامی وی جزییات این گزارش را منتشر شده است.
براساس این گزارش ساخت وساز‌های فاقد مجوز در خلازیر، شهرک احمدیه، محله شهید کاظمی ناحیه ۳ منطقه ۱۹ در ظرف مدت زمانی کوتاه ۶ ماهه، منجر به اقدام شهرداری منطقه نوزده و اخذ مجوز از دادستانی برای تخریب ساختمان‌های احداثی شد. تعداد این ساختمان‌ها (فقط ساختمان‌های احداث شده در بازه زمانی مهرماه ۱۴۰۱ تا فروردین ۱۴۰۲ که تعدادی نیمه کاره هم بودند) بر اساس برآورد تهیه کنندگان این گزارش که براساس نگاره‌های ماهواره‌ای است، ۱۷۰ ساختمان بوده که احتمالا تعدادی از آنها، مربوط به عوارض غیرساختمانی، ولی مشابه آن بوده باشد که به درستی تشخیص داده نشدند.

 عملیات تخریب در طی چند هفته قبل از شروع حادثه خلازیر (رخداد ۱۵ مرداد ماه ۱۴۰۲، ساعت ۲۱:۲۴)، اجرائی و بلوک‌های ساختمانی احداث شده اعم از منطقه خلازیر و یا جنب غربی بزرگراه شهید کاظمی در این محله در دستور تخریب قرار می‌گیرند. در جریان تخریب به روش کششی در منطقه خلازیر، ساختمان بتنی با دهانه کوچک در حدود ۷ متری دچار واژگونی ناقص شده که در اثر آن ضربه به ساختمان بتنی دیگر مجاور جنوبی آن وارد می‌شود.

 ضربات دومینویی ساختمان به ساختمان پنجم (۵ دستگاه ساختمان به هم برخورد داشته اند که ساختمان پنجمی دچار فروریزش کامل شد) که از نوع اسکلت فلزی بوده اثر کرده و این ساختمان دچار فروریزش ناگهانی کامل می‌شود. ۵ ساختمان مجاور که به هم برخورد کرده، وسعتی به عرض ۲۳ متر و طول ۸۰ متر را در کوچه گل‌ها اشغال کرده بودند. براساس این گزارش عامل اصلی فروریزش ساختمان منجر به فوت، ضربه ساختمان مجاور و علت ضربه نیز، تخریب به روش کششی ساختمان اول بوده است. هرچند که عامل اصلی وقوع حادثه ضربه ساختمان‌ها به هم در اثر روش تخریب بوده، اما کیفیت بسیار نازل ساختمان‌ها و به ویژه ساختمان فروریزشی پنجم در بروز حادثه نقش مؤثری داشته است.

۵ عامل در وقوع این حادثه مطرح شده از جمله عدم اعلام هشدار و عدم اقدام به تخلیه کلیه عوامل (مردم، پرسنل نیروی انتظامی و شهرداری و ...) از محدوده در دست تخریب از سوی عوامل مجری تخریب و مدیریت اجرائی کار همچنین -انتخاب روش کششی تخریب که موجب افتادن و ضربه ساختمان اول به دومی و در ادامه منجر به فروریزش ساختمان پنجم می‌شود.
پایداری کم ساختمان فروریزش کرده به دلیل ضعف‌های سازه ای، احتمالا به دلیل تضعیف ساختمان و ممانعت از ادامه ساخت و یا تسهیل تخریب (در اثر برش ستون‌ها) با استفاده از ترمیت و یا کیفیت پائین ساخت که منجر به عدم تحمل ضربه توسط ساختمان ۵ از طرف ساختمان ۴ شده است) از دیگر عواملی است در گزارش به آن پرداخته شده است. کیفیت ساخت پائین ساختمان ۵ و البته سایر ساختمان‌های دیگر قبلی وعدم رعایت درز انقطاع بین ساختمان و به ویژه ساختمان ۵ و ۴ که موجب انتقال نیروی ضربه ساختمان ۴ به ساختمان ۵ شد.

در این گزارش تاکید شده در موضوع تخریب سازه‌ها در محدوده مورد نظر، اینگونه به نظر می‌رسد که روش انجام یافته برای این موضوع استفاده از کشش توسط سیم‌های بوکسل برای تخریب اعضای اصلی سازه و واژگونی کل سازه از این طریق بوده است (روش تخریب کششی).

با توجه به آسیب پذیری قابل توجه ساختمان‌ها در این محدوده استفاده از روش‌های مناسب تخریب جهت جلوگیری از بروز اندرکنش میان اعضای سازه‌ها بروز تخریب‌های گسترده الزامی است که از جمله آن می‌توان به تخریب مرحله‌ای از سطوح بالاتر سازه به سمت همکف اشاره کرد.

بررسی و تحلیل حادثه خلازیرنشان می‌دهد که جان باختن ۴ نفر، مهمترین وجه بحرانی این حادثه بوده و علت آن عدم تخلیه کامل محوطه از عوامل انسانی به واسطه خطرات بالقوه ناشی از فروریزش‌های احتمالی ساختمان‌های تضعیف شده بود. به نظر می‌رسد در عملیات تخریب ساختمان‌های فاقد مجوز خلازیر، باید ملاحظات ایمنی بطور خیلی جدی تری مد نظر قرار می‌گرفت. فروریزش ساختمان پنجم در کوچه گل‌ها در خلازیر، علاوه بر ضربه دومینوئی ساختمان ۴ به آن، به دلیل ضعف بنا و نیز احتمالا برش تعدادی از ستون‌ها با استفاده از مواد ترمیت و یا سایر روش‌های بوده است. 

در نتیجه گیری این گزارش آمده است که مهمترین و درعین حال ساده‌ترین اقدام در تخریب ساختمان‌های خلازیر، تخلیه کامل محدوده از عوامل انسانی بود، جان باختن ۴ نفر در این حادثه بی تردید ناشی از سهل انگاری بوده که ضرورت دارد جنبه‌های آن به عنوان درس‌های حادثه خلازیر، در اقدامات آتی همواره مد نظر قرار گیرد. وقتی روش تخریب، کششی است، انتظار واژگونی ساختمان و ضربه به ساختمان‌های مجاور بدیهی است و لذا در تخریب ناحیه‌ای و بدون فضای کافی اطراف ساختمان‌های در دست تخریب به روش کششی، تخلیه کامل محدوده کاری امری است ابتدائی وبسیار ضروری که ضرورت دارد در مورد چرائی عدم تخلیه کوچه گل‌ها در منطقه خالزیل رسیدگی دقیقی به عمل آید.

همچنین در این گزارش تاکید شده برای حذف تعدادی از ستون‌های ساختمان شماره ۴ از مواد ترمیت استفاده شده است.